PSİKOPATOLOJİ SERİSİ
BÖLÜM 8: Madde Kullanım Bozukluğu
Madde bağımlılığı; kişinin kullandığı maddeye uzun süreli fiziksel ve psikolojik manada kenetlenerek, şahsi, toplumsal ve mesleki hayatının kötüleşmesi şeklinde oluşan madde kullanım rahatsızlığıdır. Bu tanımı kullanabilmek için, kişinin maddeye karşı tolerans geliştirilmiş olması ve maddenin kesilmesi ya da azaltılması durumunda kaygı, huzursuzluk, titreme gibi belirtilerin gözlenmesi önemlidir. Ülkemizde ve dünya genelinde son dönemlerde sıkça rastlanmaya başlanan madde kullanımlarına bakıldığında, merkezi sinir sisteminde uyuşma yaratan, çoğu ağrı gideren, en başta gelenler arasında ise, sigara, alkol, esrar, kokain, amfetamin, sedatifler sayılabilmektedir. Zamanla aynı etkiyi sağlamak için maddenin kullanım sıklığı ve miktarı arttırılır. Böylece birey kendini kısır bir döngünün içerisinde bulur. Madde bağımlılığı hayati tehlikeye yol açabilir. Sağlık için son derece tehlikeli olan maddelerin vücuda etkileri oldukça hızlıdır.
MADDE BAĞIMLILIĞI BELİRTİLERİ NELERDİR?
Madde bağımlısı olan bireylerde öne çıkan belirtiler;
- İştahsızlık hissetme ve bununla birlikte kilo kaybı yaşama ya da aşırı yemek
- Bulantı ve kusma
- Aşırı terleme, ellerin titremesi
- Uykusuzluk çekmek ya da gereğinden fazla uyumak
- Sosyal ortamda yapılan ani değişiklikler
- Arkadaş ilişkilerinde bozulmalar
- Aile ilişkilerinin bozulması
- Karamsarlık hissi ve mutsuzluk
- Halüsilasyon görmek
- Yorgun ve bitkin bir beden hali
MADDE BAĞIMLILIĞININ ETKİLERİ NELERDİR ?
Dünyada yapılan ticaretin % 10’u kadar büyüklüğe ulaşan yasadışı madde satışı, her geçen gün artış göstermektedir. ABD ‘nin toplam nüfusunun %6’sında madde bağımlılığı görülmesi ülkeyi en yaygın uyuşturucu kullanımı olan ülke haline getirmektedir. Bir maddenin uyuşturucu madde olup olmadığına karar verirken kişinin iradesine, zihnine olan etkisine, uyarıcı ya da keyif verici, sarhoş edici gibi toksik etkilere, kişide alışkanlık oluşturmasına, zamanla kullanılan madde miktarını arttırma ihtiyacına bakılmaktadır.
Psikoaktif maddelerin merkezi sinir sistemine etkilerini belirtecek olursak, bunları 4 ana başlıkta sınıflandırabiliriz:
- Narkotik (Uyuşturucu) etki edenler (Eroin vb.),
- Stimulan (Uyarıcı) etki edenler (Kokain),
- Halüsinojen etki edenler (Esrar),
- Depresan (Bastırıcı) etki edenler(Alkol)
Uyuşturucu Maddeye Bağımlılık Çeşitleri Nelerdir?
- Psikolojik Bağımlılık:
Kişi maddeyle kendisini özdeşleştirerek, madde olmadan kendisini iyi hissedemeyeceğini, olaylarla başa çıkamayacağını düşünür.
- Fizyolojik Bağımlılık:
Maddeye zamanla alışan bünye, kullanılmadığı zamanlarda normal işlevlerini yerine getiremez hale gelir.
Madde Kullanımın Zararları Nelerdir?
Uyuşturucu maddelerde en öne çıkan zarar verici etki, merkezi sinir sistemi üzerinde sinirsel hareketleri farklılaştırma sonucu oluşan yıkıcı etki ile bireyin fiziksel ve psikolojik sağlığının giderek bozularak bireysel ve sosyal hayatının da olumsuz etkilenmesidir.
Madde kullanımı sonucunda oluşan zararlı etkiler;
- Vücut ve beyin kimyasının bozulması
- Hafıza, duyma kayıpları
- Ruhsal dalgalanmalar
- Muhakemede düşüş
- Konuşma ve yürüyüş bozuklukları
- Gözlerde ve vücutta titreme
- Huzursuzluk, saldırganlık
- Uykusuzluk
- Koma
- Kan basıncı ve solunum artışı
- Bedensel çöküntü
- Yüksek tansiyon ve beyin kanamaları
- Böbrek ve karaciğer hasarı
- Depresyon, Kaygı
- Hayal görme, koku kayıpları
- Ölüm
Madde Bağımlılığı Tedavisi Nasıl Olur?
Madde bağımlılığı tedavi edilebilen bir sorundur. Bireyin kendi çabasıyla maddeyi bırakması genellikle mümkün olmamaktadır. Bu nedenle madde bağımlılığının tedavisi için bir uzmanla çalışmak ve çevreden destek almak son derece önemlidir. Bütüncül bir yaklaşım gerektiren madde kullanımında, nüks ve tedavi devamlılığının sağlanamaması riskleri mevcuttur. Kişiler özellikle arkadaş olarak bu kullanıma sahip bireyleri tercih ettikleri ve bu çevreden uzaklaşmadıkları sürece tedavinin başarı şansı çok düşüktür. Tedavide çeşitli yöntemler ve aşamalar yer almaktadır. Bağımlılık yapan maddenin özellikleri ve bireylere göre tedavi şekli değişmektedir. Ayaktan tedavi, yatarak tedavi ve korunma tedavisi madde bağımlılığı için mümkün olan tedavi çeşitleridir. Tedavide ilk aşama detoksifikasyondur; bireyin vücudunun maddeden arınması sağlanır. Bu aşamadan sonra psikoterapi ve rehabilitasyon süreci başlar. Bilişsel davranışçı terapi, grup terapisi, aile terapisi gibi farklı terapi yöntemleri madde bağımlılığında etkileri kanıtlanmış yöntemlerdir. Bireyin tedaviyi istemesi süreç için oldukça önemlidir. Ayrıca iyileşme gerçekleştikten sonra sosyal ve psikolojik tedbirler devam etmelidir. Çünkü madde bağımlılığının tekrarlama oranı çok yüksektir. Farmakoloji desteği madde bağımlılığı tedavisinde sık başvurulan yöntemlerden birisidir. Nörotransmitter ve reseptör seviyelerine dair yapılan araştırmalar paralelinde istek ve nükslerin önlenebilmesi açısından konu hakkında bilimsel araştırmalar her daim devam etmektedir. Ayrıca gerekli durumlarda uygun tedavi merkezlerinde yatışla sürdürülen süreç, uzun vadede kalıcı olumlu etkiler sağlayabilmektedir.
NOT:
- Erkeklerde kullanım kadınlara oranla daha çoktur.
- Uyuşturucu kullanan kişilerde eş tanı olarak Paranoid, Psikopatik, Borderline Kişilik Bozuklukları eşlik edebilmektedir.
- Madde kullanımı olan gençlerin okul başarıları düşük, devamsızlıkları yüksek seyretmektedir.
- Alkol bağımlılığının genetik geçişi hakkında fikir birliği bulunmakla birlikte diğer uyuşturucu madde kullanımlarının genetik geçişi konusunda aynı şekilde fikir birliği bulunmamaktadır.
TAKİPTE KALIN!
Uzman Psikolog Zeynep Ödemiş